MAAKBAARHEID
OVER HET ONTWERPEN VAN EEN LEVEND SYSTEEM
EN HET SCHEPPEN VAN CONDITIES
Een brievenbusfirma heeft geen personeel, kantoor of eigen activiteiten en wordt bestuurd door een trustkantoor. Daarmee is het een uitzondering, want vrijwel elke organisatie heeft in ieder geval een aantal mensen rondlopen en die met elkaar praten en handelen. De meeste organisaties zijn daarmee ook een levend sociaal systeem en dat roept de vraag op of het ook maakbaar en te ontwerpen is?
Als mensen hebben we al redelijk goed grip op de natuur der dingen. Hoe tastbaarder of materiëler de delen van de organisatie, hoe maakbaarder ze zijn. Dit is de wereld van de maakbare en verifieerbare werkelijkheid. Meer immateriële delen als machtsverhoudingen en werkprocessen zijn nog wel vorm te geven, al is dat al lastiger. We hebben nog redelijk inzicht in de causale relaties, gecodeerd in taal en instrumenten. Met organogrammen, contracten, processchema’s en werkinstructies weten we te ontwerpen en het gedrag van betrokkenen te sturen. Het is de wereld van de stuurbare en controleerbare werkelijkheid. Hoewel we natuurlijk nog moeten afwachten of het beoogde gedrag daadwerkelijk gaat plaatsvinden, noemen we dit de harde kant van de organisatie. Met ‘de zachte kant van de organisatie’ wordt vaak verwezen naar onzichtbare delen als cultuur, waarden, leiderschapsstijl en identiteit. Het gaat over geconstrueerde werkelijkheden die zich in betrokkenen afspelen en slechts navolgbaar is via het gedrag of uitspraken. Hoewel we ook daar al enige taal op hebben ontwikkeld, is de voorspelbaarheid kleiner. Het ontwerpen van de zachte kant wordt vaak als een contradictio in terminis gezien. Vanuit de veranderkunde wordt dan eerder over ontwikkelen gesproken.
Als ontwerper van organisaties ben ik voortdurend aan het spelen met de materiële en immateriële, hardere en zachtere kanten van de organisatie. Waar het gaat over het handelen, denken en voelen van de betrokken mensen, kan ik niet meer doen dan scheppen van condities en verleiden tot een bepaalde richting. Door samen met betrokkenen te ontwerpen, versmelten ontwerpproces en ontwerpobject meer en co-creëren we samen de minst tastbare delen.